Vervoeging

Vervoeging van de werkwoorden die het PLA-schema volgen

Werkwoorden die het PLA- schema volgen zijn werkwoorden die bestaan uit twee medeklinkers en eindigen op de klinker a.

Opmerking : sh is eigenlijk maar één medeklinker (één klank) maar voor de voorstelling van die klank worden er in het Latijns schrift 2 medeklinkers gebruikt.

Hierin heeft men 2 soorten:

1.       Werkwoorden zoals shra (i) – hij heeft gekocht , waar de a verandert in een i bij de onvoltooid tegenwoordige tijd.

2.       Werkwoorden zoals qra (a) – hij heeft gelezen,  waar de a bewaard blijft bij de onvoltooid tegenwoordige tijd.

Opmerking : er bestaat in het Marokkaans geen infinitief van een werkwoord zoals wij die kennen in het Nederlands, in het Marokkaans wordt de 3^de persoon enkelvoud, mannelijk van de voltooid tegenwoordige tijd gebruikt. Om het voor Nederlandstaligen wat duidelijk te houden gebruiken wij de infinitief voor de vertaling van de werkwoorden.

De onvoltooid tegenwoordige tijd 

Bij de onvoltooid tegenwoordige tijd onderscheidt men 2 vormen.

De basisvorm (forme nue)

Shra (i)  kopen De laatste klinker a wijzigt in  i			Qra (a) lezen Hier geen wijziging van klinker
Änä	ne-shri*	Ik koop	Änä	ne-qra	Ik lees
N’tä	te-shri	Jij koopt (m.)	N’tä	te-qra	Jij leest (m.)
N’ti	te-shri	Jij koopt (vr.)	N’ti	te-qra-y	Jij leest (vr.)
Huwä	ye-shri	Hij koopt	Huwä	ye-qra	Hij leest
Hiya	te-shri	Zij koopt	Hiya	te-qra	Zij leest
Hnä	ne-shri-w	Wij kopen	Hnä	ne-qra-w	Wij lezen
N’tumä	te-shri-w	Jullie kopen	N’tumä	te-qra-w	Jullie lezen
Humä	ye-shri-w	Zij kopen	Humä	ye-qra-w	Zij lezen

De progressieve tegenwoordige tijd

Dit is de meest gangbare vorm en wordt gebruikt voor een handeling die men aan het doen is of die men de gewoonte heeft te doen.

Voor de vorming van de progressieve tegenwoordige tijd voegt men het prefix “ka” voor de basisvorm (deze prefix vormt samen met de basisvorm één woord)

Shra(i) kopen			Qra (a) lezen
Änä	ka-ne-shri	Ik koop	Änä	ka-ne-qra	Ik lees
N’tä	ka-te-shri	Jij koopt (m.)	N’tä	ka-te-qra	Jij leest (m.)
N’ti	ka-te-shri	Jij koopt (vr.)	N’ti	ka-te-qra-y	Jij leest (vr.)
Huwä	ka-ye-shri	Hij koopt	Huwä	ka-ye-qra	Hij leest
Hiya	ka-te-shri	Zij koopt	Hiya	ka-te-qra	Zij leest
Hnä	ka-ne-shri-w	Wij kopen	Hnä	ka-ne-qra-w	Wij lezen
N’tumä	ka-te-shri-w	Jullie kopen	N’tumä	ka-te-qra-w	Jullie lezen
Humä	ka-ye-shri-w	Zij kopen	Humä	ka-ye-qra-w	Zij lezen

*de streepjes tussen de verschillende delen van een woord dienen enkel om duidelijk te laten zien op welke manier de vervoeging samengesteld wordt.

De voltooid tegenwoordige tijd

De 2 soorten werkwoorden van het schema PLA (a) en PLA (i) worden in de voltooid tegenwoordige tijd op dezelfde manier vervoegd.

De klinker a verandert in de klinker i behalve in de 3^de persoon enkelvoud en meervoud.

Shra (i): kopen			Qra (a): lezen
Änä	shri-it	Ik heb gekocht	Änä	qri-it	Ik heb gelezen
N’tä	shri-ti	Jij hebt gekocht (m.)	N’tä	qri-ti	Jij hebt gelezen (m.)
N’ti	shri-ti	Jij hebt gekocht (vr.)	N’ti	qri-ti	Jij hebt gelezen (vr.)
Huwä	shrä	Hij heeft gekocht	Huwä	qrä	Hij heeft gelezen
Hiya	shrä-ät	Zij heeft gekocht	Hiya	qrä-ät	Zij heeft gelezen
Hnä	shri-nä	Wij hebben gekocht	Hnä	qri-nä	Wij hebben gelezen
N’tumä	shri-tu	Jullie hebben gekocht	N’tumä	qri-tu	Jullie hebben gelezen
Humä	shrä-w	Zij hebben gekocht	Humä	qrä-w	Zij hebben gelezen

De onvoltooid tegenwoordige toekomende tijd

De onvoltooid tegenwoordige toekomende tijd wordt gevormd door “ghadi” voor de basisvorm van de onvoltooid tegenwoordige tijd te zetten.
Voor het vrouwelijk enkelvoud (en niet voor het meervoud) kan de vrouwelijke vorm “ghadia” van “ghadi” gebruikt worden.

Shra (i): kopen			Qra (a): lezen
Änä	ghadi(a) ne-shri*	Ik zal kopen	änä	ghadi(a) ne-qra	Ik zal lezen
N’tä	ghadi  te-shri	Jij zult kopen (m.)	N’tä	ghadi te-qra	Jij zult lezen (m.)
N’ti	ghadia  te-shri	Jij zult kopen (vr.)	N’ti	ghadia te-qra-y	Jij zult lezen (vr.)
Huwä	ghadi  ye-shri	Hij zal kopen	Huwä	ghadi  ye-qra	Hij zal lezen
Hiya	ghadia  te-shri	Zij zal kopen	Hiya	ghadia  te-qra	Zij zal lezen
Hnä	ghadi ne-shri-w	Wij zullen kopen	Hnä	ghadi ne-qra-w	Wij zullen lezen
N’tumä	ghadi  te-shri-w	Jullie zullen kopen	N’tumä	ghadi te-qra-w	Jullie zullen lezen
Humä	ghadi  ye-shri-w	Zij zullen kopen	Humä	ghadi  ye-qra-w	Zij zullen lezen

Het gebruik van het (hulp)werkwoord bgha/i

Het (hulp)werkwoord bgha/i (willen) wordt vervoegd zoals shra/i.

In tegenstelling met het Nederlands wordt het werkwoord dat op het werkwoord bgha volgt  vervoegd in de basisvorm.

Voorbeeld:

In de verleden tijd:

Änä bghiit neshri dar : ik wilde een huis kopen

In de tegenwoordige tijd:

Hnä kanebghiw  neshriw dar : Wij willen een huis kopen

Werkwoorden die vervoegd worden zoals PLA (a)- schema

Marokkaans	Nederlands	Frans
Qra	Lezen, studeren	Lire, étudier
Bra	Gezond worden, genezen	Guérir
Bdä	Beginnen	Commencer
Bqa	Blijven	Rester
Bka	Huilen	Pleurer
Lqä	Vinden	Trouver
Nsä	Vergeten	Oublier
Njä	Ontsnappen aan	Echapper à

Werkwoorden die vervoegd worden zoals PLA (i)- schema

Marokkaans	Nederlands	Frans
Jrä	Lopen	Courir
Krä	Huren	Louer
Shrä	Kopen	Acheter
Nwä	Van plan zijn, een intentie hebben	Avoir une intention
Rma	Gooien	Jeter
Mshä	Gaan	Marcher
Kmä	Roken	Fumer
Twa	Plooien	Plier
Shwä	Grillen	Griller
Qlä	Bakken, braden	Rissoler
Bghä	Willen	Vouloir
Flä	Ontluizen	Nettoyer les lentes
Ftä	Dikteren	Dicter
3mä	Verblinden	Aveugler
Ksä	Aankleden	Habiller
Hkä	Vertellen	Raconter
Hmä	Verwarmen	Chauffer
Snä	Ondertekenen	Signer
3ta (ee)*	Geven	Donner
Bta (ee)*	Te laat zijn	Être en retard
Xta (ee)*	Een fout maken, uitschelden	Faire une faute, insulter
Qda (ee)*	Doen, realiseren	Faire, réaliser
Xdä	Nemen	Prendre
Klä	Eten	Manger
Bnä	Bouwen	Construire
Jäa	Komen	Venir

·         Deze werkwoorden worden op dezelfde manier vervoegd maar in plaats van de klinker “i” hoort men eerder een “ee-klank”.

De onregelmatige werkwoorden klä/i  (eten) en xdä/i  (nemen) in de tegenwoordige tijd

Opmerking: de vervoeging van deze twee werkwoorden is normaal in de verleden tijd

Klä - eten				Xdä - nemen
Änä	ka-	nä-	kul	Änä	ka-	nä-	gud
N’tä	ka-	tä-	kul	N’tä	ka-	tä-	gud
N’ti	ka-	tä-	kli	N’ti	ka-	tä-	gdi
Huwä	ka-	yä-	kul	Huwä	ka-	yä-	gud
Hiya	ka-	tä-	kul	Hiya	ka-	tä-	gud
Hnä	ka-	nä-	klu	Hnä	ka-	nä-	gdu
N’tumä	ka-	tä-	klu	N’tumä	ka-	tä-	gdu
Humä	ka-	yä-	klu	Humä	ka-	yä-	gdu

Vervoeging van de werkwoorden die het PAAL-schema volgen

Werkwoorden die het PAAL- schema volgen zijn werkwoorden die bestaan uit een medeklinker, een dubbele klinker –aa-  en eindigen op een medeklinker.

De tegenwoordige tijd 

Opmerking; de dubbele klinker –aa- kan in de tegenwoordige tijd ofwel –ii-, ofwel –ee-, ofwel –uu-  worden.

däär  = doen
Änä	n-diir	Ik doe
N’tä	et-diir	Jij doet (m.)
N’ti	et-diri	Jij doet (vr.)
Huwä	y-diir	Hij doet
Hiya	et-diiri	Zij doet
Hnä	n-diir-u	Wij doen
N’tumä	t-diir-u	Jullie doen
Humä	y-diir-u	Zij doen

De verleden tijd

Änä	dërt	ik deed
N’tä	dërti	jij deed
N’ti	dërti	jij (vr) deed
Huwä	däär	hij deed
Hiya	dääret	zij deed
Hnä	dërna	wij deden
N’tumä	dërtu	jullie deden
Humä	dääru	zij deden

Werkwoorden die het PAAL-schema volgen

	tegenwoordig	deelwoord
shäâf	kanshiif	shayef	zien, hij heeft gezien
määt	kanmuut	meyed (uitz.)	overlijden, hij is overleden
tääh	kanteeh	tayeh	vallen, hij is gevallen
naad	kannuud	nayed	opstaan, hij is opgestaan
ghääb	kanghiib	ghayeb	verdwijnen, hij is verdwenen
lääh	kanluuk		gooien, hij heeft gegooid
sääb	kanseeb	sayeb	vinden, hij heeft gevonden
häär	kanheer	hayer	aarzelen, hij heeft geaarzeld
sääm	kansuum	sayem	vasten, hij heeft gevast
tääb	kanteeb	tayeb	rijp zijn
däär	kandiir	dayer	doen, hij heeft gedaan

Vervoeging van de werkwoorden die het PLEN-schema volgen

Werkwoorden die het PLEN- schema volgen zijn werkwoorden die bestaan uit twee medeklinker een klinker  en eindigen op een medeklinker.

De tegenwoordige tijd  (volgt later)

Änä
N’tä
N’ti
Huwä
Hiya
Hnä
N’tumä
Humä

De verleden tijd

xrej = weggaan
Änä	xrejt	ik ben weggegaan
N’tä	xrejti	jij bent weggegaan
N’ti	xrejti	jij (vr) bent weggegaan
Huwä	xrej	hij is weggegaan
Hiya	xërjäät	zij is weggegaan
Hnä	xrëjna	wij zijn weggegaan
N’tumä	xrejtu	jullie zijn weggegaan
Humä	xerju	zij zijn weggegaan

Werkwoorden die het PLEN-schema volgen

hbes	ophouden
xrej	uitgaan, weggaan
shkar	bedanken

Vervoeging van bepaalde “hulpwerkwoorden”

Tegenwoordige tijd

xess = moeten, nodig hebben

XESS is een onpersoonlijk werkwoord, de persoon die iets moet doen komt in het achtervoegsel na xess

Änä	xess	-ni	ik moet
N’tä	xess	-ek	jij moet (m)
N’ti	xess	-ki	jij moet (vr)
Huwä	xess	-hu	hij moet
Hiya	xess	-ha	zij moet
Hnä	xess	-na	wij moeten
N’tumä	xess	-kum	jullie moeten
Humä	xess	-hum	zij moeten

Na xess volgt een werkwoord in de tegenwoordige tijd, vervoegd voor de juiste persoon.

Vervoeging  “kään “ = Zijn

Vervoeging van het hulpwerkwoord “kään “ = “zijn”

Verleden tijd

Änä	kunt	ik	was
N’tä	kunti	jij	was
N’ti	kunti	jij (vr)	was
Huwä	kään	hij	was
Hiya	käänët	zij	was
Hnä	kunna	wij	waren
N’tumä	kuntu	jullie	waren
Humä	känu	zij	waren

Een voortdurende of gewoonlijke handeling in het verleden

Dit wordt uitgedrukt door het werkwoord “kään” in de verleden tijd gevolgd door een ander werkwoord in de (progressieve) tegenwoordige tijd.

	verleden tijd	tegenwoordige tijd
Änä	kunt	kaneqra	ik was aan het lezen
N’tä	kunti	kateqra	jij was aan het lezen
N’ti	kunti	kateqray	jij (vr) was aan het lezen
Huwä	kään	kayeqra	hij was aan het lezen
Hiya	käänët	kateqra	zij was aan het lezen
Hnä	kunna	kaneqraw	wij waren aan het lezen
N’tumä	kuntu	kateqraw	jullie waren aan het lezen
Humä	känu	kayeqraw	zij waren aan het lezen

Een voltooide handeling in het verleden

Dit wordt uitgedrukt door het werkwoord “kään”  in de verleden tijd gevolgd door een ander werkwoord in de verleden tijd.

Änä	kunt	shri-it	ik had gekocht
N’tä	kunti	shri-ti	jij had gekocht
N’ti	kunti	shri-ti	jij (vr) had gekocht
Huwä	kään	shrä	hij had gekocht
Hiya	käänët	shrä-ät	zij had gekocht
Hnä	kunna	shri-nä	wij hadden gekocht
N’tumä	kuntu	shri-tu	jullie hadden gekocht
Humä	känu	shrä-w	zij hadden gekocht